Ai Weiwei – Mirror is de eerste fototentoonstelling van de Chinese beeldende kunstenaar en activist Ai Weiwei (°1957) in België. Met zijn radicale kritiek op sociaal en politiek onrecht groeide Ai uit tot een van ’s werelds belangrijkste hedendaagse kunstenaars. Hoewel hij vaak gekarakteriseerd wordt als een Chinese dissident, ziet hij zijn activisme in de eerste plaats als een verdediging van het universele recht op vrije meningsuiting.
In een speciaal voor het Fomu ontworpen installatie presenteert Ai zijn actuele visuele kritiek. Fotografie speelt een belangrijke rol in zijn werk, zowel in zijn vroege politieke statements zoals Study of Perspective (2005-2011) als in zijn dagelijkse stroom selfies en snapshots op sociale media. Ai deint er als individu niet voor terug het op te nemen tegen autoriteit, misstanden aan de kaak te stellen en scheve machtsverhoudingen bloot te leggen. Dit doet hij telkens met een groot gevoel voor ironie en symboliek.
De tentoonstelling markeert een belangrijke omslag in het leven en het werk van de kunstenaar. Vanaf zijn arrestatie in 2011 staat Ai continu onder toezicht van de Chinese overheid. Op sociale media onderzoekt hij de grenzen van privacy, staatstoezicht en de macht van het individu in het internettijdperk. Wanneer hij in juli 2015 zijn paspoort en bewegingsvrijheid terugkrijgt verhuist Ai naar Berlijn. In zijn recente werk richt hij zijn pijlen op het Europese migratievraagstuk. Aan de hand van een overweldigende hoeveelheid foto’s benadrukt Ai de schaal en impact van de wereldwijde vluchtelingencrisis. Zo weerspiegelt Ai Weiwei – Mirror niet alleen zijn positie als maker, maar is de tentoonstelling ook een kritische reflectie op de huidige samenleving.
Klik hier voor mijn fotoreportage van de openingsavond van de tentoonstelling en maak kennis met volgende reeksen:
Illumination (2009) – In één flits belicht Ai Weiwei zowel de onderdrukking door de Chinese overheid als de macht van het individu in het socialemedia-tijdperk. Ai maakt de selfie in een hotellift als hij midden in de nacht wordt meegenomen door de politie. Hij is op dat moment in Chengdu om te getuigen ten gunste van de beklaagde activist Tan Zuoren. Net als Ai probeert Tan de waarheid boven water te krijgen over het dodental van de aardbeving in Sichuan. De foto van Ais arrestatie bereikt direct miljoenen mensen. Later dat jaar plaatst Der Spiegel het beeld op de voorkant van het tijdschrift als voorbeeld van de smartphone revolution. Deze inmiddels iconische selfie bewijst de onbegrensdheid van het internet en de nieuwe mogelijkheden voor activisme.
Study of Perspective (1995-2011) – Sinds 1995 maakt Ai Weiwei provocatieve ‘perspectiefstudies’ waarin hij zijn middelvinger opsteekt naar monumenten, culturele iconen en machtsbolwerken. De eerste foto neemt hij op het beladen Plein van de Hemelse Vrede in Peking, waar zes jaar eerder een studentenprotest bloedig is neergeslagen. Sindsdien herhaalt hij zijn actie bij bezienswaardigheden over de hele wereld. Hij wijst op de misstanden en uitbuiting die voor hem schuilgaan achter deze symbolen van nationale trots. De serie is veelzeggend voor Ais benadering als kunstenaar en activist: kritisch, onverschrokken en met een groot gevoel voor ironie.
Selfies (2012-2017) – Wereldwijd is Ai Weiwei een van de belangrijkste kunstenaars die sociale media als podium voor de productie en verspreiding van hun werk onderzoeken. Dagelijks post hij op het internet talloze foto’s van zijn privéleven, de mensen die hij ontmoet en de dingen die hem bezighouden. Tussen 2006 en 2009 onderhoudt hij een succesvolle blog met kritische essays en foto’s, totdat de Chinese overheid zijn website afsluit. Sindsdien is hij vooral actief op Twitter en lnstagram. Zijn dagelijkse beeldenstroom maakt censuur door de Chinese autoriteiten onmogelijk. Met zijn massabereik en actieve aanwezigheid op sociale media weet hij de aandacht te vestigen op politiek en sociaal onrecht, zowel in China als daarbuiten. Bij Ai is het persoonlijke altijd politiek. Zijn humoristische en onbeschroomde selfies zijn dan ook niet los te zien van zijn activisme.
Leg Gun (2014) – Kort na de vijfentwintigste gedenkdag van het Tiananmen-protest, waarbij honderden demonstranten om het leven kwamen, post Ai Weiwei een toto van zichzelf met zijn been als wapen. Hij laat zich inspireren door een toto van The Red Detachment of Women, een ballet van Mao’s echtgenote Jiang Qing, dat voor het eerst is opgevoerd in de jaren 60 tijdens de Culturele Revolutie. Op de toto steken de dansers, verkleed als vrouwelijke soldaten, hun linkerbeen in de lucht als een geweer. Ais interpretatie wordt al gauw een internetmeme, met duizenden volgers die zijn pose nadoen. Het beeld gaat een eigen leven leiden op Instagram en Twitter. Dit toont de kracht van sociale media om mensen te verenigen in hun weerstand tegen – zowel reëel als impliciet – geweld.
Haircuts (2006-2017) – Een van de terugkerende fascinaties van Ai Weiwei is het krijgen en geven van grappige kapsels. Op zijn blog en later op zijn andere socialemediakanalen doet hij verslag van de knipbeurten. Iedereen moet eraan geloven: bezoekers aan zijn studio, zijn assistenten, vrienden en hijzelf. De reeks benadrukt zijn voorliefde voor het absurde en het belang dat hij hecht aan individualiteit. Uit zijn recente reeks Haircuts spreekt ook een simpel maar poëtisch gebaar. Voor de opnames van zijn documentaire Human Flow bezoekt Ai talloze vluchtelingenkampen. Daar laat hij zijn haar knippen door een vluchteling die kapper is en geeft hij een andere man een nieuw kapsel. In dit persoonlijke contact onderstreept hij de gelijkwaardigheid van mensen.
Iraqi Project (2015) – Wanneer Ai Weiwei amper een jaar oud is, wordt zijn vader, de dichter Ai Qing, verbannen naar een verre uithoek van China. Ai groeit op als een buitenstaander. Het gevoel van anders-zijn raakt hij niet meer kwijt in de tien jaar dat hij als immigrant in de Verenigde Staten woont tot hij terugkeert naar China, dat ondertussen door het kapitalisme getransformeerd is. Ai voelt zich dan ook persoonlijk betrokken bij de toenemende groep vluchtelingen. Begin 2015 – nog voordat hij zijn bewegingsvrijheid terugkrijgt – stuurt hij twee van zijn assistenten naar het vluchtelingenkamp Shariya in het noorden van lrak. Hij vraagt hen portretten te maken van de vluchtelingen, die overwegend tot de vervolgde Yazidi-gemeenschap behoren, en met hen in gesprek te gaan. Vanuit deze nieuwsgierigheid besluit hij zich verder te verdiepen in de wereldwijde vluchtelingencrisis.
Relating to Refugees (2015-2016) – Aan de hand van ruim 17.000 toto’s probeert Ai Weiwei de ongelooflijke schaal en impact van de wereldwijde vluchtelingencrisis te verbeelden. In juli 2015 krijgt Ai zijn paspoort terug van de Chinese overheid en verhuist hij naar Berlijn. Daar wordt hij geconfronteerd met de toenemende vluchtelingenstroom in Europa. Samen met zijn zoon en vriendin besluit hij een bezoek te brengen aan het Griekse eiland Lesbos en al gauw vat hij het plan op een documentaire te maken over het migratievraagstuk. Samen met zijn assistenten reist Ai een jaar lang langs ruim 40 vluchtelingenkampen in 23 verschillende landen. Met de duizelingwekkende hoeveelheid toto’s die hij er maakt, benadrukt Ai de menselijkheid van de ontheemde vluchtelingen. Relating to Refugees toont de individuen die ondergesneeuwd lijken te raken in de massa.
Fairytale Portraits (2007) – In 2007 wordt Ai Weiwei uitgenodigd om deel te nemen aan Documenta, de beroemde vijfjaarlijkse kunstmanifestatie in Kassel. Daarop besluit hij 1.001 Chinese inwoners naar Duitsland te sturen. Met deze ambitieuze ‘levende installatie’ benadrukt hij hoe moeilijk het is voor Chinezen, en de arme bevolking in het bijzonder, om een visum te krijgen. Naar het buitenland reizen is voor velen eerder een sprookje dan realiteit. Bij zijn project betrekt Ai mensen uit verschillende lagen van de bevolking, van boeren en gevangenisbewaarders tot kunstenaars en studenten. Hij fotografeert hen naast de ambassade waar ze hun papieren hopen te verkrijgen. Zo weerspiegelen de portretten de angst en hoop van elk individu. Net als zijn recente inspanningen met vluchtelingen toont Fairytale Portraits Ais betrokkenheid bij actuele vraagstukken op het gebied van migratie en culturele identiteit.
Photographs of Surveillance (2010-2015) – In 2011 houdt de Chinese geheime politie Ai Weiwei 81 dagen vast zonder formele aanklacht. Ze nemen zijn paspoort in beslag en plaatsen hem na zijn vrijlating onder constant toezicht. Hoewel de overheid Ais kritische stem het zwijgen wil opleggen, doet Ai het tegenovergestelde. In een absurd kat-en-muisspel draait hij de rollen om. Hij volgt de geheime dienst die hem volgt en als hij de camera’s buiten zijn studio ontdekt, plaatst hij webcams in zijn studio. In deze provocatieve documentaire reeks legt Ai de mechanismen van de geheime dienst bloot en neemt hij de macht over zijn eigen beeltenis terug.